II Qarabağ müharibəsindən sonra ölkəmizin əsas biri korrupsiya və rüşvətsiz cəmiyyət istiqamətində irəliyə addım atmaqdır. Son illər, aylar ölkədə korrupsiya ilə mübarizə sahəsində çox əhəmiyyətli hadisələr qeydə alınıb. Bunun nəticəsidir ki, bir neçə məmur həbs edilib, istintaqa dəvət olunanlar haqda məlumatlar dolaşır. Bir neçə gün əvvəl isə Naxçıvan Muxtar Respublikasının iki sabiq nazirinin həbsi reallaşıb. Bütün bunlar korrupsiya ilə real mübarizənin təzahürləridir, yoxsa görünməyən başqa səbəblər var?

"AzPolitika.info" mövzunu tanınmış jurnalist və siyasi şərhçi, Bakı Dövlət Universitetinin professoru Qulu Məhərrəmli ilə müzakirə edib.

Onunla müsahibəni təqdim edirik:

- Qulu müəllim, Qarabağ savaşından sonra korrupsiyaya qarşı mübarizə ölkə gündəminin əsas müzakirə mövzularından birinə çevrilib və bunun üçün əsaslar da var. Baş verənləri şübhəsiz ki, Siz də yaxından müşahidə edirsiniz. Sizcə, nə baş verir?

- Korrupsiyaya qarşı mübarizənin getməsi çox vacibdir. Çünki korrupsiya bu ölkəni, dövləti və milləti geriyə salan, insanların psixologiyasını zədələyən və Azərbaycan iqtisadiyyatına ağır zərbə vuran sosial bəladır. Sözsüz ki, ona qarşı da mübarizə getməlidir. Bu, birmənalıdır.

- Həbslər aparılıb. Sabiq nazir Səlim Müslümovdan sonra Naxçıvan Muxtar Respublikasının sabiq daxili işlər və təhsil nazirlərinin həbsini müşahidə etdik, o cümlədən bir sıra keçmiş məmurların istintaqa dəvət edilməsi haqda xəbərlər yeni deyil. Bu prosesi necə qiymətləndirmək olar?

- Burada önəmli olan nəticədir. Kimlərsə hesab edə bilər ki, vəzifədə olduğu müddətdə bu dövlətin malını, pulunu və büdcəsini dağıdaraq, sonra da öz himayədarlarının müdafiəsindən istifadə edərək, topladıqlarını rahat şəkildə yeyəcək. Məncə, bu olduqca yanlış düşüncədir. Dövlətin büdcəsinə xəyanət edən, onun pulunu oğurlayan hər kəs cəzalandırılmalıdır. İndiki halda ən azından bu pullar geri qaytarılmalıdır. Çoxlu sayda məmur ordusu var ki, onların milyonları var. Yəni bunlar həmin pulu dövlətin büdcəsindən qazanıblar. Biznesmen deyillər ki, gedib ticarətlə məşğul olub zənginləşə bilsinlər. Əksinə, tutduqları vəzifələrini əmtəəyə çevirərək milyonlar qazanıblar. Ona görə də, zəhmət çəkib dövlətin pulunu dövlətə qaytarmalıdırlar. İndiki şəraitdə büdcəmiz bundan faydalanmalıdır. Hər halda bunlar az pullar deyil. Adi bir nazir, televiziya sədri, hansısa bir dövlət şirkətinin rəhbəri milyonlarla pulu yeyib-dağıdır, sonra da rahat şəkildə aradan çıxır. Əlbəttə, buna qarşı mübarizə aparılmalıdır.

- Uzun illər büdcə vəsaitini mənimsəyən və sonradan vəzifəsindən azad edilən yüksək çinli məmurlardan bu pulları hansı mexanizmlər əsasında geri almaq mümkündür?

- Mexanizmini deyə bilmərəm, amma onu bilirəm ki, bu pulları geri almaq olar, mümkündür və alınmalıdır. Əsas odur ki, məqsəd və istək olsun. Bunlar özləri üçün lazım olanda adamları elə həddə gətiriblər ki, rahatcana pul ala bilsinlər. Söhbət rüşvətdən gedir. Amma elə mexanizm, şəffaflıq mühiti yaradılmalıdır ki, bu pular dövlət büdcəsinə keçirilsin. Mən sizə konkret misal göstərə bilərəm. Məmməd İsmayıl dövlət televiziyasının (Az.tv) sədri olduğu zamanı orada texniki avadanlıq alışı zamanı oğurluq əməliyyatı aparılmışdı və sonradan məlum olmuşdu ki, 100 minlərlə dollar məbləğində korrupsiya faktı olub. Məmməd İsmayıl o adamları məcbur etdi ki, oğurladıqları pulları dövlətin kassasına keçirsinlər. Düzdür, onlara toxunmadılar, tutmadılar, amma oğurladıqlarını da geri aldılar. Zənnimcə, o zaman oğurladıqları da normal məbləğ idi. Yəni hər şey insanın əxlaq və məqsədindən asılıdır. Məqsəd pulları dövlət büdcəsinə qaytarmaq olacaqsa, bunu etmək mümkündür. Necə ki bəzən qarşılarına məqsəd qoyaraq o pulları həmin adamlardan çəkirlər, bunlar şəxsi ciblərə gedir və həmin insanları da himayə etməkdə davam edirlər.

- Biz hansı metodu seçsək korrupsiyaya qarşı mübarizədə effekt əldə edə bilərik?

- Bunun yolları çoxdur. Məsələn, Sinqapur və ya Gürcüstan təcrübəsi var. Başqa ölkələrdə də sınaqdan keçən təcrübələr mövcuddur. Hesab edirəm ki, Azərbaycanın indiki vəziyyətində, Qarabağ savaşından sonra böyük ruh yaranıb, coşqu var, insanlarda dövlətə və dövlət rəhbərlərinə inam yaranıb. Məncə, bu inamdan istifadə edərək korrupsionerləri və korrupsiya sistemini məhv edərək hər şeyi şəffaflıq işığına çıxarmaq lazımdır. Bir daha qeyd edim ki, dünyada təcrübələr var və bunlardan da bəhrələnmək olar.

- Bəzi eksperlət hesab edirlər ki, həbslər aparmaqla bunun qarşısını almaq olmaz, ciddi ictimai və dövlət nəzarəti olmalıdır...

- Əlbəttə, mexanizm kimi ictimai nəzarət mütləq olmalıdır. Şəffaflıq olmalıdır. Prezident də dəfələrlə deyib ki, ictimai nəzarət olmalıdır.

Dünyada ən yaxşı ictimai mexanizm azad və müstəqil mediadır. Belə media müstəqil, obyektiv, qərəzsiz şəkildə prosesləri izləyərək araşdırmalar aparır.

İkinci mexanizm vətəndaş cəmiyyəti nəzarətidir. Bu iki sistem ən mötəbər və effektiv nəzarət sistemidir.

Bunların hər ikisi 10 il əvvəl elə zərbə alıb ki, hələ də özünə gələ bilmir. Media bu dəqiqə ələbaxandır. Çox az sayda media qurumu və jurnalistlər var ki, onlar sözün həqiqi mənasında dövlətin və ölkənin xeyrinə araşdırmalar aparmaq gücündədir. Yəni müstəqil düşüncələri var, tamahlarına sahiblik edə bilirlər, onu heç cür ələ almaq mümkün deyil. Eləcə də qeyri-hökumət təşkilatları. Hətta şəffaflıqla məşğul olan vətəndaş cəmiyyəti qurumları vardı, amma onların səsi çoxdandır ki, gəlmir. Məncə, bu iki mexanizm dünyada ən effektiv mexanizm sayılır və onları dirçəltmək, oksigenini artırmaqla ictimai nəzarət mexanizmini gücləndirmək olar.

- “Azərbaycanda rüşvət almayan və rüşvət verməyən yoxdur” deyimi var. Yəni korrupsiya elə bəladır ki, bəzən insanlar könüllü ona təslim olurlar. Sizcə, cəmiyyətimiz də bu bəladan imtina etməyə hazırdırmı?...

- Burada iki məqamı bir-birindən fərqləndirməyə ehtiyac var. Korrupsiya sistemdir, rüşvət onun bir elementidir. Korrupsiya daha geniş anlam daşıyır. Məsələn, 10 manat da, 50 manat da, bir milyon da rüşvət sayılır. Amma bu rüşvətin arxasında korrupsiya sistemi duranda - bu yığır ona, o yığır özündən böyüyə verir, yuxarıdakı vəzifəsindən sui-istifadə edərək dövlətin deyil, özünün və ya qohum-əqrabasının maraqları üçün qərarlar qəbul edir, dövlətin büdcəsindən nələrəsə maliyyə ayırır... Məncə, korrupsiya sistemi məhv olmalıdır. Rüşvət sanki psixologiyadır, mentalitetdir və təəssüflər olsun ki, cəmiyyəti yaralayan sosial bəladır. Başqa sözlə, rüşvəti də korrupsiya doğurur. Bu mənada korrupsiyanı geniş miqyasda düşünməliyik. Yoxsa korrupsiyaya qarşı mübarizə elan olunanda məktəb və ya bağça müəlliməsini tuturlar ki, bəs 100 manat rüşvət alıb. Lakin dövlətin 50, 100 milyonunu qamarlayan adama toxunmurlar. Niyə? Çünki onun sistemi onu müdafiə edir. Söhbət bu mexanizmi məhv etməkdən, ona qarşı mübarizə aparmaqdan gedir. Odur ki, mübarizənin əsas hədəfi korrupsiya olmalıdır.

Mən ölkədə bütün məmurların rüşvət aldığını deyə bilmərəm. Ancaq onu bilirəm ki, şirkət rəhbəri, nazir və müavinlərin, yəni geniş səlahiyyəti olan adamların bu sahədə imkanları da genişdir. Bunlar təkcə öz uşaqları üçün "gün ağlamırlar", ağlasığmaz dərəcədə sərvət aşiqidirlər və bununla da məşğuldurlar. Məncə, bu artıq insan psixologiyası ilə bağlı məsələdir. Burada sosial şərtlər, sosial düşüncə də rol oynayır. Təəəssüflər olsun ki, mentalitet məsələsi də var. Həm də adamlar yaxşı başa düşürlər ki, vəzifə onlar üçün bir fürsətdir və bu fürsətdən bəhrələnməlidir. Çünki gördüyü, gözü qarşısında olan nümunələr budur. Eyni zamanda bizim yaxşı işləyən nazirlərimiz, çox az sayda şirkət rəhbərləri nümunələri də var ki, onlar qətiyyətlə korrupsiya ilə məşğul olmayıblar. Yəni dürüst adamlardır, əxlaqları buna yol vermir. Sizinlə o mənada razıyam ki, çoxu bu işlərlə məşğul olur.

- Son illər hakimiyyətdə kadr dəyişiklikləri gedir, gənclər daha çox önə çəkilir. Yeni gələnlərin köhnələrin yolu ilə getməməsi üçün nə çatmır?...

- Mənə elə gəlir ki, ilk növbədə psixologiya və dünyagörüş dəyişməlidir. Bəli, son dövrlər cavan kadrlar irəli çəkilir. Onların içərisində mənim də tanıdıqlarım var. Tanıdıqlarım korrupsiya və rüşvətdən çox uzaq insanlardır, onlar yaxşı menecerlərdir, bilikləri, idarəçilik qabiliyyətləri var. Hər halda "köhnə qurdlardan" bir çox cəhətlərinə görə fərqlənirlər. Mənə elə gəlir ki, insanlar vəzifəyə təyin edilərkən dürüstlük, ləyaqət andı içməlidirlər ki, bu vəzifədən özlərinin şəxsi məqsədləri üçün deyil, dövlətin və millətin tərəqqisi üçün istifadə edəcəklər. Çox vacibdir ki, onların da üzərində ictimai nəzarət sistemi olsun. Hər halda atılan addımlar, yeni təyin olunan insanlar var ki, mən onlara çox böyük ümidlə baxıram. İçlərində tanıdığımız insanlar da var və onların atdığı addımlar məndə belə qənaət formalaşdırır ki, korrupsiyadan çox uzaq insanlardır. Yaxşı menecerlərdir, əla idarəçilik qabiliyyətləri var və o bataqlığa girməzlər.

- Bu illər ərzində oğurlanan pullarla yeni Azərbaycan qurmaq, işğaldan azad olunan ərazilərimizi bərpa etmək mümkün idi...

- Əvvəla, ölkə Prezidenti son mətbuat konfransında dedi ki, hələlik bizə dəyən zərər hesablanır, eləcə də işğaldan azad edilən ərazilərdə işləri həyata keçirmək məqsədilə büdcədən 2,2 milyard vəsait ayrılıb. Bizə bu işləri görmək üçün hələ çox vəsait lazım olacaq. Bütün rayonları abad etmək mümkün olmasa da, Azərbaycandan oğurlanan pullarla xeyli iş görmək olar. O cümlədən də rayonların bərpasını həyata keçirmək olar. Mən bu qənaətdəyəm və media araşdırmalarından gəlinən nəticə belədir ki, çox pul oğurlanıb. Həmin pullar büdcəyə qaytarılsa, təqaüdlər artırıla bilər, metro ilə gedən professorların maaşını artırmaq olar, elmə və təhsilə kifayət qədər kapital yatırtmaq mümkündür...