Qazaxıstanda yanvarın əvvəlində qəfil başlayan və sürətlə bütün ölkəni bürüyən, 30 ildən çox ölkəni idarə etmiş Nursultan Nazarbayevin həmin etirazların başlaması ilə bir vaxtda “yoxa çıxması”, ölkəyə sürətlə KTMT qoşunlarının yeridilməsi, elə o cür sürətlə də geri çəkilməsi, etirazçıların ucdantutma “terrorçu” elan edilməsi və kütləvi şəkildə gülləbaran olunması, nəticədə yüzlərlə insanın öldürülməsi dünyanın gündəmində qalmaqdadır.

Xəbər verilir ki, virtualaz.org bu hadisələrlə bağlı Qazaxıstanın Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin (MTK) keçmiş sədri, hazırda mühacirətdə olan general-mayor Alnur Aljaparoviç Musayevlə söhbətləşib.

A.Musayev - peşəkar xəfiyyədir, uzun illər SSRİ DTK-da çalışıb, 1990-cı illərdə Qazaxıstan DTK-nın rəhbərlərindən biri kimi MKİ ilə “Sapfir” xüsusi əməliyyatında iştirak edib.

İki il Qazaxıstan prezidentinin köməkçisi olub, daha sonra prezidentin mühafizə Xidmətinə başçılıq edib. Qazaxıstan hakimiyyəti tərəfindən uzun illər təqib olunub və Avstriyaya qaçıb. Vyanada ona qarşı bir neçə dəfə sui-qəsd və silahlı hücum təşkil olunub. Hazırda Avstriya hakimiyyətinin mühafizəsi altındadır.

Alnur Musaev Qazaxıstandakı etirazların görünən və görünməyən tərəflərindən danışır.

- Necə fikirləşirsiniz, Nursultan Nazarbayev hazırda haradadır?

- Nazarbayevin mətbuat katibi iddia edir ki, o, paytaxtda, Nur-Sultan şəhərindədir. Hökumətdəki digər rəsmi şəxslər də bunu təkrarlayır. Ancaq ölkə üçün böhranlı vəziyyət zamanı Nazarbayevin bir dəfə də olsun üzə çıxmaması faktını nəzərə alsaq, ehtimal etmək olar ki, “Еlbası” ya ciddi xəstədir və koma halındadır, ya da Jirinovskinin bəyan etdiyi kimi, artıq ölüb.

Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkonun guya Nazarbayevlə telefonla danışdığı barədə sözləri böyük şübhə doğurur. Görünür, Kasım-Jomart Tokayev prezident mövqeyində birdəfəlik möhkəmlənənə qədər Qazaxıstan rəhbərliyi Nazarbayevlə bağlı həqiqəti qəsdən gizlədəcək.

- Tokayev KTMT kontingentinin sülhməramlı missiyasının bitdiyini çox tez bəyan etdi və Moskva dərhal da bununla razılaşdı. Vəziyyətin belə sürətlə dəyişməsinin arxasında nə dayanır?

- Çin və Türkiyənin Moskvaya göstərdiyi ciddi təzyiq. Qazaxıstan müstəqillik əldə etdiyi andan həm Qərblə, həm də Rusiya ilə çoxvektorlu əməkdaşlıq siyasəti yürüdüb. Ancaq bizim ölkəmizin ən yaxın münasibətləri Çin ilə, son vaxtlar isə həm də Türkiyə ilə olub. Bu siyasəti düzgün olaraq Nazarbayevin xidməti sayırlar, ancaq unudurlar ki, Tokayev də prezident olandan sonra həmin siyasəti fəal şəkildə davam etdirir.

30 illik diplomat təcrübəsi olan Tokayev yanvar böhranı zamanı da həmin siyasətdən öz məqsədlərinə çatmaq üçün uğurla istifadə etdi. Əvvəlcə KTMT güclərini köməyə çağırdı, onların sayəsində daxili siyasətdəki böhranın zirvəsində prezident kürsüsünü qoruyub saxlaya bildi, sonra isə Rusiyanın aparıcı təsirindən azad olmaq üçün Çini və Türkiyəni köməyə çağırdı.
Xatırlatmaq istərdim ki, KTMT güclərinin yeridilməsindən dərhal sonra Türkiyə XİN-in rəhbəri Mövlud Çavuşoğlu və Çin rəhbərliyinin nümayəndələri Qazaxıstanın suverenliyini birmənalı müdafiə edərək Kremlə başa saldı: onlar Qazaxıstanın ərazisində başqa ölkənin ordusunun mövcudluğu ilə qətiyyən razılaşmayacaqlar.

Bundan sonra KTMT qoşunlarının çıxarılması üçün göstəriş verildi. Hadisələrin bu ardıcıllığında sensasion heç nə yoxdur: Qazaxıstan iqtisadiyyatına nəhəng vəsaitlər qoyan Çin də, Mərkəzi Asiyanın türk dövlətləri ilə fəal şəkildə strateji münasibətlər quran Türkiyə də Qazaxıstanın hətta nəzəri olaraq Moskvanın sərt təsirinə düşməsinə razılaşa bilməz.

Tokayev Çin, Rusiya və Türkiyənin sabit, daxili ziddiyyətlərdən uzaq Qazaxıstandakı maraqlarından məharətlə istifadə edərək, öz hakimiyyətinin stabilliyinə və möhkəmlənməsinə nail oldu, üstəlik, bölgədəki geosiyasi oyunçuların heç biri ilə münasibətləri korlamamağı da bacardı.

- KTMT hərbçiləri etirazların yatırılmasında birbaşa iştirak etdilərmi?

- Mənə dəqiqliyi ilə bəllidir ki, onların işi müxtəlif obyektlərin mühafizəsi, habelə Ust-Kamenoqorsk, Cambul, Almatı, Nur-Sultan və digər şəhərlərin küçələrində patrulluq etməklə məhdudlaşıb. Dəqiq məlumdur ki, KTMT bölmələri etirazçılara atəş açılmasında iştirak etməyib.

- Qazaxıstan hakimiyyəti Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin (MTK) rəhbəri Kərim Məsimovu dövlət çevrilişinin təşkilində ittiham edir. Guya ki, talançıları mağazaları dağıtmağa və maşınları yandırmağa məhz o göndərib. Sual yaranır, əgər Məsimov MTK-nın imkanlarından Tokayevi həbs etmək və hakimiyyəti ələ keçirmək üçün istifadə edə bilərdisə, onda çevriliş naminə talanlar təşkil etmək onun nəyinə lazımdır?

- Kərim Məsimov son ana qədər Nazarbayevə sadiq adam olaraq qaldı. Eyni zamanda, o, MTK-nın rəhbəri kimi prezident Kasım-Jomart Tokayevə qeyd-şərtsiz tabe idi. Nəticədə, böhran anında Məsimov sadəcə hadisələrdən kənarda qaldı və qayda-qanunun bərpası üçün heç nə etmədi. Məsimovun passivliyi ona gətirib çıxardı ki, Almatıda etirazlar böyüdü və talançılıqla müşayiət olunan xaosa keçdi. Məsimov xəyanət etməyib, o, cinayətkar fəaliyyətsizliyə, vəzifə cinayətinə yol verib, indi də buna görə cavab verməlidir.



- Nazarbayevin onillərlə davam etmiş hakimiyyətində Qazaxıstanın bütün idarəçiliyi istisnasız olaraq onun kadrlarında təşkil olunub. Bu, "Elbası"nın klanının revanşı üçün potensial deyilmi? Bir qədər sabotaj yetərlidir ki, hər şey təkrarlansın…

- Fikrimcə, Nazarbayevin klanının revanş üçün imkanları artıq yoxdur. Onun yaxın əhatəsindəki ən əhəmiyyətli şəxslər artıq ölkədən kənardadır. Yalnız Timur Kulibayev - Nazarbayevin qızı Dariqanın əri qalıb. Onun şəxsi kapitalı 2,6 milyard dollar həcmində dəyərləndirilir, ölkənin ən iri bankı olan Xalq Banka, sıxılmış qazın hasilatına, Kazenergy neft-qaz birliyinə nəzarət edir.

Məncə, o, ölkədə yalnız ona görə qalıb ki, Qazaxıstanın prezidenti vəzifəsinə Nazarbayevin böyük qızı Dariqa və Kasım-Jomart Tokayev iddia edən zaman Kulibayev ailə klanına qarşı çıxaraq, Tokayevin namizədliyini müdafiə etmişdi. Nəzərə alınmalıdır ki, Kulibayevin Dariqanın klanı ilə toqquşması hələ 2017-ci ildə başlayıb.

Məncə, “Elbası”nın ailə üzvləri arasında Kulibayev yeganə şəxsdir ki, Qazaxıstanda öz mövqelərini qoruyub saxlaya bilər. Bu məsələdə Tokayevdə hansısa şübhələr yaransa, ona xatırladacaqlar ki, Timur Kulibayev “Rosnefteqaz”ın direktorlar şurasının üzvüdür, İqor Seçinin rəhbərliyi altında çalışır və Vladimir Putinin şəxsi himayəsinə malikdir.

- Tokayev ölkənin çiçəklənəcəyini və Qazaxıstan vətəndaşlarının rifahının yaxşılaşacağını vəd edir. Bu, inandırıcı görünmür, belə ki, bunları etmək üçün pul lazımdır, kapital isə Nazarbayevin klanında cəmləşib. Tokayev Leninsayağı ekspropriatorların ekspropriasiyasına gedəcəkmi?

- Nəzərə alın ki, Tokayev Nazarbayevin birbaşa yetirməsidir. O, həmişə Nazarbayevə loyallığından danışıb, “Elbası”nın ətrafını qorumağa və müdafiə etməyə vəd verib. Beləliklə, Tokayev Nazabayevin klanına sadiq qalacağına içdiyi andından imtina edə bilməz - ciddi siyasətçi elektoratın nəzərində andını pozmuş görünməməlidir.

Deməli, Kulibayevi də təqib etməyəcək. Üstəlik, Tokayev Putinlə birgə Nazarbayevin şəxsi toxunulmazlığına, habelə “Elbası”nın yaxın əhatəsinin ölkədən maneəsiz çıxışına təminat verib. Artıq Kərim Məsimov əsas “günahkar” elan olunduğundan, Nazarbayevin əhatəsindən heç kəsi repressiya etməyəcək və xaricə daşıdığı kapitalın girovuna çevirməyəcəklər.

Həmin adamlara Qazaxıstanı sakitcə tərk etmək və xaricə daşıdıqları pullardan yararlanmaq imkanı veriləcək - həmin pullar Nazarbayevin ailə üzvləri üçün özünəməxsus “müavinət” olacaq. Ancaq ailənin Qazaxıstanın daxilindəki aktivləri xüsusi Fondun mülkiyyətinə keçməlidir, Tokayev həmin Fondun ehtiyatlarını əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına yönəldəcəyini vəd edib.



O ki qaldı Nazarbayevin dövlət idarəçiliyinin müxtəlif qurumlarındakı kadrlarına, Tokayev hökuməti onlardan praktik olaraq təmizləyib. Etirazçıların “Şal, ket!” ("Qoca, get!") şüarı Tokayevin ürəyindən olub. Və Tokayev hazırda xalqın iradəsini misal gətirərək, asanlıqla vəzifəli şəxsləri kənarlaşdıra, Nazarbayevin portretlərini və heykəllərini yığışdıra, küçələrin adlarını dəyişdirə, hətta Qazaxıstanın paytaxtına əvvəlki adını - Astana - qaytara bilər.

Eyni zamanda, Mixail Saakaşvili kimi, Tokayev də köhnə idarəetmə aparatını tamamilə dəyişməyəcək. O, öz adamlarını əsas vəzifələrə, o cümlədən, güc strukturlarının rəhbərliyinə artıq təyin edib. Yerdə qalan idarəçilər isə inzibati “təmizləmə” proseslərini müşahidə edərək, qalib gələn tərəf üçün daha böyük səylə işləməyə başlayacaq. Və ona görə yox ki, Tokayev itaətsizliyə repressiyalarla cavab verə bilər.

Sadəcə, hakimiyyət qarşısında heyranlıq qazaxların mentalitetinin cizgilərindən biridir. Bu, xüsusən də yüksək eşalonun nümayəndələrinə aiddir. Bu səbəbdən Tokayevin hamını ucdantutma dəyişdirməyinə və özünün siyasi rəqiblərinin sayını artırmağına ehtiyac yoxdur.



- Necə oldu ki, Nazarbayevin yaxın qohumları Milli Təhlükəsizlik Komitəsini (MTK) vəhhabilərin mənzil-qərargahını çevirdilər? Deyilənlərə görə, onun bacısı oğlu Kayrat Satıbaldı MTK-nin bütün əməkdaşlarını radikal islama cəlb edib və onların vəhhabilər kimi namaz qıldığına nəzarət etmək üçün iş otaqlarını dolaşır…

- 2000-ci illərin əvvəllərində Nazarbayev Kayrat Satıbaldını MTK sədrinin kadrlar üzrə müavini təyin etdi. Yeri gəlmişkən, Nazarbayevin digər yaxın qohumu Samat Abiş də MTK-nin sədr müavini vəzifəsində çalışırdı. Kayrat sələfi idi və MTK-nın bütün operativ tərkibini islamın məhz bu qolunun adeptinə çevirmək üçün böyük səylər göstərirdi. Samat Abiş da sələfi idi və həmçinin, MTK-nin islamlaşmasında iştirak edirdi, düzdür, tipik major olaraq qalırdı və zəngin həyat tərzi sürməkdə davam edirdi.

Onların hər ikisi çoxlu məscid tikdirib, dini mühitdə böyük nüfuzları vardı, BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanında çoxlu vaxt keçirirdilər… Elə oralarda da böyük biznes qurmuşdular. BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı Nazarbayevin qohumlarının dini fəallığını həvəsləndirirdi. Hər ikisi təbii ki, yanvar hadisələrində iştirak edib, ancaq birbaşa yox, dini icmalardakı tərəfdarları vasitəsilə. Onların adamları xüsusilə Cambulda və Alma-Atada fəal idi.

- Niyə bütün etirazlar bir qayda olaraq Qərbi Qazaxıstanda başlayır? Sanki yüksək maaşlar olan neftlə zəngin bölgədir...

- Etirazlar ölkənin digər bölgələridə də baş verib. Sadəcə Qərbi Qazaxıstanda sosial təbəqələşmə daha çox gözə çarpır, zəngin azlıqla yoxsul kütlə arasındakı ziddiyyət daha üzdədir. Əksər fəhlələrin aldığı cüzi maaşla dolanmaq çox çətindir. Üstəlik Qərbi Qazaxıstanın əhalisi xaraktercə daha çılğındır. Onlar özlərini qıpçaqlar sayır və istənilən ədalətsizliyə dözümsüzdürlər.

Bu bölgədə ədalətsizlik isə yetərincədir - Qərbi Qazaxıstanda əldə edilən enerji ehtiyatlarının gətirdiyi böyük gəlirlər adi adamların cibindən kənara gedərək, oliqarxların məhdud dairəsinin bank hesablarında toplanır. Bu da kütləvi etirazlara səbəb olur.



- Bir çox ekspertlər qeyd edirlər ki, Tokayev Putinə borcludur. Belə ki Putin ona saray çevrilişi cəhdinin öhdəsindən gəlməkdə yardımçı olub və bununla da Qazaxıstan liderini öz sələfinin çoxvektorlu siyasətini davam etdirmək imkanından məhrum edib...

- Putinin Rusiya qoşunlarının Qazaxıstanda lazım olduğu qədər qalacağını söyləməsinə baxmayaraq, Tokayevin Kremlə borclu olduğunu demək çətindir. O, müddəti kifayət qədər sərt şəkildə on iki gün ərzində qeyd edib ki, KTMT qoşunları həmin zaman kəsiyində Qazaxıstan ərazisini tərk etməlidir. Artıq söylədiyim kimi, Tokayev öz hakimiyyətini möhkəmləndirməyə nail olub, bununla yanaşı, Rusiya prezidenti qarşısında minnətçi düşməyib.

Tokayev yanvarın 5-də KTMT-dən ona görə kömək istəyib ki, güc strukturlarının itaət etməyəcəyi ehtimalından qorxub. Qazaxıstanın “Elbası”dan komanda gözləyən hüquq-mühafizə orqanları öz vəzifələrini yerinə yetirməkdən boyun qaçırıb. Hərçənd onlar, eləcə də, həmin komandanı almayıblar ki, bu da Nursultan Nazarbayevin iş bacarığı olmaması və ya ölməsi versiyasını təsdiqləyir.

O da maraqlıdır ki, Nazarbayev klanından bir nəfər də olsun etirazçıların qarşısına çıxmayıb və özünü üsyanın lideri elan etməyib. Onlar kütləni provokasiya ediblər, sələfiləri ayağa qaldırıblar, gənclərin məzlum kəsimini qızışdırıblar, lakin eləcə də, etiraza rəhbərlik etməyə cürət etməyiblər. Başqa sözlə desək, Nazarbayevin klanı əl altından iş görüb və bu gözdən yayınmayıb.

Tokayev isə KTMT qoşunlarını dəvət etməklə, bir tərəfdən, güc strukturlarına güclü beynəlxalq dəstəyə malik olduğunu göstərib, digər tərəfdən, hüquq-mühafizə orqanlarına atəş açmağı əmr edərkən qətiyyətli və hətta sərt olub. İradə özəlliyi ilə diplomatik çevikliyin uzlaşması Tokayevi, şübhəsiz ki, güclü siyasi lider-avtokrat kimi səciyyələndirir.

Şəxsən mən əminəm ki, Qazaxıstan prezidenti müxtəlif geosiyasi oyunçularla sıx münasibətlərin mühüm əhəmiyyətini əla başa düşür və elə bu səbəbdən də çoxvektorlu siyasətə davam edəcək. Bu, əsasən, Türkiyəyə və türk dünyasına aiddir. Hər şey ona doğru gedir ki, Qazaxıstan-Türkiyə münasibətləri Azərbaycanla Türkiyə arasındakı münaqibətlərədək qalxacaq. Burada, şübhəsiz ki, türk və qazax xalqlarının etnik yaxınlığını, həmçinin, Türk Dövlətləri Təşkilatının perspektivlərini nəzərə almaq lazımdır.

- Mühacirətdə yaşayan, müxalifət hərəkatın lideri Muxtar Ablyazov Qazaxıstandakı etirazları təşkil etdiyini deyir. Ablyazovun sözlərinə görə, Almatıda etiraz edənlər hər gün ondan necə hərəkət etməli olduqlarını soruşublar. O, həmçinin, müvəqqəti hökumətə başçılıq etmək üçün Qazaxıstana qayıdacağını vəd edib...

- Muxtar Ablyazovun qazax müxalifətinə müəyyən təsiri var. Lakin xaricdə oturub Qazaxıstanda dövlət çevrilişi etmək reallıqdan tamamilə uzaqdır.

O ki qaldı yanvar etirazlarının gerçək detonatoruna, bu, əhalinin inflyasiya, sosial ədalətsizlik, oliqarxiya, korrupsiya, yoxsulluğa qarşı qəfil qiyamı olub. Düzdür, etirazların bir neçə nöqtəsində rəhbər əlin əlamətləri sezilib, amma yenə də onların hansısa hazır planın nəticəsi olduğuna heç bir sübut yoxdur.

- Yanvar hadisələrinin qızğın çağında Moskvada yetərincə nüfuzlu şəxslər bəyan ediblər ki, Şimali Qazaxıstan qədimdə Rusiya torpaqları olub. Qazaxıstanın öz Qarabağını əldə etmək perspektivi nə dərəcədə realdır?

- Bu cür təhlükə var, üstəlik, hər ötən il o daha da gerçək mənzərə alır. Rusiyanın ərazi iddiaları ilk növbədə Sibirlə sərhəd olan Şimali Qazaxıstana – Ust-Kamenoqorsk, Petropavlovsk və s.-dir. Məsələn, prezident Putin RSFSR-in sovet dönəmində Qazaxıstan SSR-ə bəxş etdiyi hansısa torpaqlardan danışırdı. Jirinovski, Nikonov, Tolstoy kimi rusiyalı siyasətçilər və digərləri söhbətin Donbas və Krım kimi tarixi Rusiya torpaqlarından getdiyini israr edirlər.

Qazaxıstanda, şübhəsiz ki, bu hədə-qorxuları qulaqardına vurmurlar. Həmin hədələrin zirvəsi isə Rusiya Hava desant qoşunlarının komandanı Andrey Serdyukovun Qazaxıstanda KTMT sülhməramlı qüvvələrinin rəhbəri təyin edilməsi oldu. Xatırlatmaq istəyirəm ki, Rusiya desant-hücum briqadası məhz Serdyukovun rəhbərliyi altında Ukrayna Krımına daxil olub. Qazaxıstanda bunu Moskvanın “xəbərdaredici atəşi” kimi qəbul etdilər.



- Qazaxıstan hakimiyyəti rəsmi olaraq yanvar etirazlarının yatırılması zamanı 225 nəfərin həlak olması və dörd min adamın yaralanması barədə bəyan edib. Bununla bağlı Tokayevin morqlardan terrorçu cəsədlərinin oğurlanması barədə şok effekti yaradan bəyanatını qeyd etmək istəyirəm...

- Terrorçuların cəsədləri oğurlaması barədə bəyanatlar mitinq iştirakçılarına və nümayişçilərə açılan atəşə haqq qazandırmaq cəhdidir. Qazaxıstan prezidenti xəbərdar etmədən atəş açmaq komandasının məsuliyyətini öz üzərinə götürüb və bunu Tokayevə hələ uzun müddət xatırladacaqlar.

Şəxsən məni dünya ictimaiyyətinin etirazçılara atəş açılması faktına yumşaq reaksiyası son dərəcə heyrətləndirdi. Nəticədə, Tokayev bu vəziyyətdən kiçik siyasi itkilərlə çıxa bildi. ABŞ və Aİ “Biz müşahidə edəcəyik”, “Narahatlıq bildiririk” və bu kimi digər bəhanələrlə başdan elədi. Qərbin sonuncu dəfə hər hansı bir dövlət xadiminin xəbərdarlıq etmədən insanlara atəş açmaq əmrinə bu cür reaksiya verdiyini xatırlamıram.

Maraqlıdır ki, 2011-ci ildə Nazarbayevin əmri ilə Janaozendə etiraz nümayişlərinin dağıdılması və on iki nəfərin öldürülməsi faktına Qərbin reaksiyası çox qəddar olmuşdu. Görünür, Qərbin indiki “korluğ”una ABŞ, Niderland, Fransa şirkətlərinin Qazaxıstandakı maraqları səbəb olub.

Tokayevsə ziyalı siyasətçi və peşəkar diplomat imicini kənara ataraq, Putin və Lukaşenkonun söylədiyi kimi, hərəkət etdi: sən ya atəş açacaqsan, ya da hakimiyyəti itirəcəksən. Tokayev üçünsə hakimiyyəti itirmək həyatını itirməyə bərabərdir, onu Səddam Hüseynin aqibəti qorxudur. Nəticədə, Tokayev Nazarbayevin rəhbərliyi altında çalışmış köməksiz, ikinci dərəcəli siyasətçi imicindən azad olaraq sərt, avtoritar və necə deyərlər, sivil diktatora çevrildi."Qafqazinfo"