"Biz elmlə bağlı rəqəmlərə baxdıqda vəziyyətin nə yerdə olduğunu bilərik. Rəqəmlər heç də ürəkaçan deyil".

Bu sözləri elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev bugünkü çıxışında deyib. Nazir qeyd edib ki, Azərbaycanda elmin inkişafı üçün onilliklər lazımdır.

Bəs Emin Əmrullayev fikirlərində nə qədər haqlıdır?

Musavat.com bildirir ki, təhsil eksperti Kamran Əsədov mövzuya bu cür rəy bildirib:

"Elmlə bağlı rəqəmlərin ürəkaçan olmaması, Azərbaycanın elmi və təhsil sahəsində müəyyən problemlərin olduğuna işarə edir. Belə ki, Azərbaycanın elmi məqalələrin sayı və keyfiyyəti, elmi tədqiqat sahəsindəki göstəricilər beynəlxalq səviyyədə yüksək deyil. 2022-ci ilin göstəricilərinə görə Scopus və Web of Science kimi beynəlxalq elmi bazalarda yer alan azərbaycanlı tədqiqatçıların məqalələrinin sayı məhduddur. Scopus-da yerləşdirilmiş məqalələrin sayı 2020-2022-ci illərdə təxminən 2500-3000 civarındadır. Qonşu ölkələrlə müqayisədə, bu rəqəm əhəmiyyətli dərəcədə aşağıdır. Məsələn, Türkiyədə bu göstərici 50.000, İranda isə 60.000-dən çoxdur. Həmçinin, Azərbaycanlı tədqiqatçıların məqalələrinin əksəriyyəti aşağı, Q3 və Q4 reytinqli jurnallarda dərc olunur. Q1 və Q2 jurnallarda çap olunan məqalələrin sayı isə çox azdır, bu da elmi tədqiqatların keyfiyyətində ciddi problemlərin olduğunu göstərir. Tədqiqatların digər alimlər tərəfindən istinad edilməsi elmin təsirini göstərən əsas göstəricilərdən biridir. Azərbaycan alimlərinin məqalələrinə istinad edilən hallar da çox azdır. Orta istinad göstəricisi beynəlxalq standartlara nisbətdə aşağı səviyyədədir.

Bundan başqa, Azərbaycanın dövlət büdcəsindən elm və təhsil sahəsinə ayrılan vəsaitin həcmi 2022-ci ildə ÜDM-nin yalnız 0.2-0.3%-ni təşkil edib. Halbuki inkişaf etmiş ölkələrdə bu göstərici 2%-dən yuxarıdır. Məsələn, Cənubi Koreyada ÜDM-nin təxminən 4%-i elm və texnologiyaya sərf olunur.

Azərbaycanda Tədqiqat və İnkişaf (R&D) xərcləri çox aşağıdır. 2021-ci ilin məlumatlarına əsasən, bu göstərici 0.17% təşkil edir. Bu, beynəlxalq göstəricilərdən, məsələn, Avropa Birliyindəki 2.2% orta göstəricidən xeyli aşağıdır".

Kamran Əsədov qeyd edib ki, Azərbaycanda hər 1 milyon nəfərə düşən alim və tədqiqatçıların sayı təxminən 500-600 nəfərdir ki, bu da çox az göstəricidir:

"Qonşu ölkələrlə müqayisədə bu rəqəm də çox aşağıdır; məsələn, Rusiyada bu göstərici 3.500-dən çoxdur.

Həmçinin Azərbaycan elminin yaş strukturu problemlidir. Alimlərin çoxu 50 yaşdan yuxarıdır, gənc alimlərin sayı azdır. Bu da elmin davamlılığı və gələcəyi üçün böyük bir problemdir. Gənc tədqiqatçılara dəstək azdır və onların ölkədən çıxış imkanları daha yüksəkdir, bu da beyin axını problemini yaradır.

Azərbaycan alimlərinin beynəlxalq layihələrdə iştirakı məhduddur. Avropa İttifaqının Horizon proqramlarında və ya digər beynəlxalq tədqiqat layihələrində iştirak edən azərbaycanlı alimlərin sayı azdır. Bu, həm maliyyələşdirmə, həm də beynəlxalq əlaqələrin zəifliyinə işarədir".

Ekspert onu da vurğulayıb ki, xaricə beyin axını məsələsi də problemlər yaradır:

"Xaricdə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin böyük bir hissəsi ölkəyə geri dönmür. Bu da elmi kadr potensialının azalmasına səbəb olur və ölkədə elmin inkişafını ləngidir. Beləliklə, Azərbaycanın elmi sahəsində rəqəmlər ürəkaçan deyil və bu, bir çox sahədə ciddi dəyişikliklərin və islahatların həyata keçirilməsini tələb edir. Elmi fəaliyyətin keyfiyyətini və kəmiyyətini artırmaq, beynəlxalq səviyyədə tanınma əldə etmək üçün elmi sahəyə daha çox investisiya yatırılmalı, gənc tədqiqatçılara dəstək verilməli, infrastruktur və beynəlxalq əməkdaşlıqlar gücləndirilməlidir. Yalnız bu yolla Azərbaycan elmi beynəlxalq səviyyədə rəqabət qabiliyyətli ola bilər".

Xalidə Gəray
Musavat.com