BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası, yəni COP29 bu il Azərbaycanda keçiriləcək. Bununla bağlı qərar COP28-in ötən il dekabrın 11–də Dubayda keçirilmiş plenar iclasında qəbul olunub. Azərbaycan indiyədək bir çox beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi edib və onların öhdəsindən layiqincə gəlib.

Payızda Bakı iki həftə dünyanın mərkəzi olacaq və şəhər təqribən 70-80 min xarici qonağı qarşılayacaq.
 

Mərkəzi Asiya, davamlı inkişaf üzrə beynəlxalq ekspert, iqlim dəyişikliyi fəalı, Pakistanın Dayanıqlı İnkişaf üzrə Qlobal Strateji İnstitutunun (GSISD) təsisçisi və direktoru Qayser Nəvab Modern.az-a ölkəmizdə keçiriləcək COP29 konfransı ilə bağlı müsahibə verib.

Onunla söhbəti təqdim edirik:

- 2024-cü ildə Bakı COP29-a ev sahibliyi edəcək. Bu mötəbər tədbirə Azərbaycanın ev sahibliyi etməsini necə qiymətləndirirsiniz?
 

- Mərkəzi Asiya, davamlı inkişaf üzrə beynəlxalq ekspert və COP28-də iştirak etmiş iqlim dəyişikliyi fəalı kimi mən Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etməsini əhəmiyyətli və təqdirəlayiq inkişaf kimi qiymətləndirirəm. Azərbaycanın bu mötəbər tədbirə ev sahibliyi edən ölkə olaraq seçilməsi onun qlobal iqlim fəaliyyətində və davamlılıq səylərində əsas oyunçu kimi artan nüfuzunu göstərir. Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etmək öhdəliyi onun aktual ekoloji problemlər üzrə beynəlxalq əməkdaşlığın və dialoqun təşviqinə sadiqliyini əks etdirir. Ölkənin bu məsuliyyəti öz üzərinə götürməyə hazır olması iqlim dəyişikliyi və onun təsirlərini aradan qaldırmaq üçün kollektiv fəaliyyətə təcili ehtiyac olduğunu sübut edir. Bundan əlavə, Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etmək qərarı davamlı inkişaf sahəsində öz səylərini və nailiyyətlərini nümayiş etdirmək üçün dəyərli fürsət yaradır. Tədbir Azərbaycan üçün ətraf mühitin mühafizəsinə sadiqliyini nümayiş etdirmək və ən yaxşı təcrübələri beynəlxalq ictimaiyyətlə bölüşmək üçün platforma yaratmış olacaq.

- Tədbir eyni zamanda ekoloji sahədə problemlərin ictiamiyyətə açıqlanması üçün geniş platformanı özündə əks etdirir. Bu xüsusdə COP29-dan gözləntiləriniz nələrdir?

- İqlim dəyişikliyi fəalı kimi mən COP29-un emissiyaların azaldılması, uyğunlaşma və iqlimin maliyyələşdirilməsi kimi kritik məsələlərdə uğurlu irəliləyişə nail olacağına inanıram. Mən fikir mübadiləsi aparmaq, bilikləri bölüşmək və iqlim dəyişikliyinin yaratdığı problemlərə innovativ həllər üzərində əməkdaşlıq etmək üçün dünyanın hər yerindən maraqlı tərəflərlə əlaqə qurmağı səbirsizliklə gözləyirəm. Bundan başqa, Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etməsi qlobal iqlim diskursunda Mərkəzi Asiya ölkələrinin səslərini və perspektivlərini yüksəltmək imkanı təqdim edir. Regionun iqlim dəyişikliyinə qarşı unikal çətinliklərini və əhəmiyyətli bərpa olunan enerji potensialını nəzərə alaraq, beynəlxalq iqlim danışıqlarında Mərkəzi Asiyanın səsinin eşidilməsi və prioritetləşdirilməsi vacibdir. COP29-a ev sahibliyi edən Azərbaycan iqlim dəyişikliyinin həlli və davamlı inkişaf üçün qlobal səylərdə mühüm mərhələni təmsil edir. Mən əminəm ki, tədbir mənalı fəaliyyət və əməkdaşlıq üçün katalizator rolunu oynayacaq, nəticədə isə hamı üçün daha davamlı və möhkəm gələcəyə töhfə verəcək. 

- COP29 Azərbaycanın ev sahibliyi etdiyi ilk beynəlxalq eko-tədbir deyil. Bundan əvvəl Bakı bir sıra beynəlxalq tədbirlərə, ən son isə 2016-cı ildə BMT-nin 7-ci Enerji Forumuna ev sahibliyi edib. Belə tədbirlərin Azərbaycanda keçirilməsinin əhəmiyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Bu tədbirlər Azərbaycana ekoloji davamlılığa sadiqliyini nümayiş etdirmək, qabaqcıl təcrübələri bölüşmək və dünya ictimaiyyəti ilə aktual ekoloji çağırışlar mövzusunda mənalı dialoq aparmaq üçün əvəzsiz imkanlar yaradır. Birincisi, belə tədbirlərə ev sahibliyi etmək Azərbaycanın beynəlxalq arenada ekoloji problemlərin həllində məsuliyyətli və təşəbbüskar aktor kimi imicini yüksəldir. Bu, ölkənin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə, bərpa olunan enerjinin təşviqi və davaml inkişaf üçün qlobal səylərdə fəal iştirak etmək istəyini nümayiş etdirir.

İkincisi, bu tədbirlər bilik mübadiləsi və potensialın gücləndirilməsi üçün platforma rolunu oynayır. Dünyanın hər yerindən ekspertləri, siyasətçiləri və maraqlı tərəfləri bir araya gətirməklə Azərbaycan ətraf mühitin mühafizəsi və davamlı enerji sahəsində ən son tədqiqatlara, innovasiyalara və strategiyalara çıxış əldə edir. Bu fikir mübadiləsi nəinki Azərbaycanın öz anlayışını zənginləşdirir, həm də yerli ekoloji problemlərin effektiv həlli üçün təcrübə və texnologiyanın ötürülməsini asanlaşdırır.

Üçüncüsü, beynəlxalq eko-tədbirlərə ev sahibliyi etmək digər ölkələr və təşkilatlarla tərəfdaşlıq və əməkdaşlığa təkan verir. Nümayəndələr və iştirakçılarla şəbəkə qurmaqla Azərbaycan yeni ittifaqlar yarada, investisiya cəlb edə və bərpa olunan enerjinin inkişafı, iqlimə uyğunlaşma və biomüxtəlifliyin qorunması kimi sahələrdə birgə təşəbbüslər üçün imkanlar müəyyən edə bilər. Bundan əlavə, bu tədbirlər Azərbaycanda ətraf mühitin mühafizəsi üzrə fəaliyyətə maarifləndirmə və ictimai dəstəyin səfərbər edilməsinə töhfə verir. Onlar vətəndaşları, vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarını və gəncləri ekoloji problemlər üzrə müzakirələrə cəlb etmək, ekoloji savadlılığı təşviq etmək və davamlılıq mədəniyyətini inkişaf etdirmək üçün platformalar təmin edir. Bütövlükdə, Azərbaycanda beynəlxalq eko-tədbirlərin keçirilməsinin əhəmiyyəti ölkənin ekoloji mühafizəyə sadiqliyini nümayiş etdirmək, bilik mübadiləsini və əməkdaşlığı asanlaşdırmaq və daha davamlı gələcəyə doğru kollektiv fəaliyyəti səfərbər etməkdir. Bu cür tədbirlərdə fəal iştirak və ev sahibliyi etməklə Azərbaycan "məsuliyyətli qlobal vətəndaş" rolunu bir daha təsdiqləyir və ekoloji problemlərin həlli üzrə qlobal səylərə öz töhfəsini verir.

- Bildiyiniz kimi, Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarının 30 illik işğalı zamanı basdırdığı minaların partlaması nəticəsində həmin ərazilərdə demək olar ki, hər il onlarla mülki şəxs, o cümlədən hərbi qulluqçular həyatını itirir. Ermənistan tərəfi Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş rayonlarında basdırılmış minaların xəritələrini təqdim etməkdən imtina edir və rəsmi açıqlamalara görə, Qarabağın minalardan tam təmizlənməsi üçün ən azı 10 il vaxt lazımdır. Necə düşünürsünüz, COP29 bu məsələləri qaldırmaq üçün platforma olacaq?

- Azərbaycanda işğaldan azad edilmiş rayonlardakı mina problemi həqiqətən də qlobal diqqətə layiq olan aktual humanitar və ekoloji problemdir. Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etməsi ilə minaların dağıdıcı təsiri haqqında məlumatlılığı artırmaq və bu təcili problemin həlli üçün beynəlxalq əməkdaşlıq və dəstəyi müdafiə etmək üçün unikal imkan təqdim edir. COP29-da Azərbaycan minalar məsələsini iqlim dəyişikliyi və ətraf mühitin davamlılığı ilə bağlı müzakirələrdə ön plana çıxara bilər. Minalara çox vaxt ilk növbədə təhlükəsizlik məsələsi kimi baxılsa da, onların mövcudluğu insan tələfatı, xəsarətlər, icmaların yerdəyişməsi və davamlı inkişafa maneələr daxil olmaqla dərin ekoloji və humanitar nəticələr doğurur.

COP29 kontekstində minaların yaratdığı çətinlikləri vurğulamaqla Azərbaycan ətraf mühitin deqradasiyası, münaqişə və insan təhlükəsizliyinin bir-biri ilə əlaqəliliyinə diqqəti cəlb edə bilər. Minaların fərq qoymadan hər kəsə ziyan vurma xüsusiyyəti təkcə mülki əhalinin həyatı üçün birbaşa təhlükələr yaratmır, həm də kənd təsərrüfatı, infrastruktur layihələri və təbii resursların idarə edilməsi yolu ilə təsirə məruz qalmış ərazilərin bərpası və davamlı inkişafı səylərinə mane olur. Bundan başqa, Azərbaycan mina probleminin həllində daha böyük beynəlxalq həmrəyliyə və yardıma çağırmaq üçün COP29-dan bir platforma kimi istifadə edə bilər. Bu, Ermənistan tərəfini minalanmış ərazilərin xəritələrinə çıxışı təmin etməklə və minatəmizləmə səylərində əməkdaşlıq etməklə beynəlxalq humanitar hüquq çərçivəsində öz öhdəliklərini yerinə yetirməyə çağırmaqdan ibarət ola bilər. Bundan əlavə, Azərbaycan minatəmizləmə fəaliyyətini sürətləndirmək və minaların uzunmüddətli ekoloji və sosial təsirlərini yumşaltmaq məqsədilə texniki və maliyyə dəstəyi üçün beynəlxalq ictimaiyyətə müraciət edə bilər. Minalarla bağlı müzakirələri COP29-un daha geniş gündəliyinə inteqrasiya etməklə Azərbaycan iqlim fəaliyyətinin və davamlı inkişafın ayrılmaz komponentləri kimi ekoloji təhlükəsizlik problemlərinin həllinin vacibliyini vurğulaya bilər.

- Son olaraq, soruşmaq istərdik, bu gün Azərbaycanın ekoloji mühiti beynəlxalq nöqteyi-nəzərdən necə görünür? Hansı problemlərin həlli üçün çalışılmalıdır?

- Beynəlxalq nöqteyi-nəzərdən Azərbaycanın ekoloji mühiti onun müxtəlif ekosistemləri, zəngin biomüxtəlifliyi və unikal coğrafi xüsusiyyətləri ilə səciyyələnir. Avropa və Asiyanın qovşağında yerləşən Azərbaycan dağları, meşələri, çayları, sahilyanı əraziləri və yarımsəhra düzənlikləri əhatə edən müxtəlif mənzərəyə malikdir. Azərbaycanın ekoloji mühitinin diqqət çəkən cəhətlərindən biri onun biomüxtəlifliyidir. Ölkədə çoxlu bitki və heyvan növləri, o cümlədən Qafqaz regionunda rast gəlinən nadir və endemik növlər yaşayır. Dünyanın ən böyük daxili su hövzəsi olan Xəzər dənizi müxtəlif növ balıq və dəniz quşları üçün yuvadır.

Bununla belə, Azərbaycan onun ekoloji mühitinə təsir edən bir sıra problemlərlə üzləşir. Bunlara meşələrin qırılması, çirklənmə və təbii ekosistemlərin deqradasiyası daxildir. Kənd təsərrüfatının, urbanizasiyanın və sənaye fəaliyyətlərinin genişlənməsi təbii yaşayış mühitlərinə təzyiq göstərib və bəzi ərazilərdə biomüxtəlifliyin itirilməsinə səbəb olub.

Bundan əlavə, Azərbaycanın enerji sektoru, xüsusilə də neft və qazın hasilatı və emalı ətraf mühitə əhəmiyyətli təsir göstərib. Ölkə enerji sənayesinin ətraf mühitə təsirlərini, o cümlədən daha təmiz texnologiyaların və ekoloji qaydaların qəbulu yolu ilə azaltmaq üçün səylər göstərsə də, çirklənmənin həlli və təbii resursların davamlı şəkildə idarə olunmasında problemlər qalmaqdadır. Son illərdə Azərbaycan ətraf mühitin qorunması və davamlı inkişafın vacibliyini getdikcə daha çox dərk edir. Hökumət təbii ekosistemlərin qorunmasına, bərpa olunan enerjinin təşviqinə və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə yönəlmiş siyasət və təşəbbüslər həyata keçirir. Azərbaycan həmçinin ətraf mühitin mühafizəsi səylərini inkişaf etdirmək, o cümlədən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC) və Bioloji Müxtəliflik Konvensiyası (CBD) kimi çoxtərəfli sazişlərdə və təşəbbüslərdə iştirak etmək üçün beynəlxalq əməkdaşlıq və tərəfdaşlıqda iştirak edib. Ümumilikdə, Azərbaycanın ekoloji mühiti problemlərlə üzləşsə də, ölkə ekoloji problemlərin həllinə və davamlılığın təşviqinə sadiqliyini nümayiş etdirib. Azərbaycan öz təbii sərvətlərindən istifadə etməklə, bərpa olunan enerjidən istifadə etməklə və beynəlxalq ictimaiyyətlə əməkdaşlıq etməklə öz ekoloji mühitini gələcək nəsillər üçün qorumağa çalışır, ekoloji problemlərin həlli üzrə qlobal səylərə töhfə verir.

Aysel Məhərrəm

Yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə "ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi" mövzusunda dərc olunub.