Xəbər verdiyimiz kimi, fevralın 24-də Ukrayna Türkiyədən Dardanel və Bosfor boğazlarının bağlanmasını tələb edib.

Türkiyə mediasına istinadən məlumatına görə, ölkənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu bunun Montrö razılaşması çərçivəsində mümkün olub-olmayacağına aydınlıq gətirib.

“Ukrayna bizə rəsmi tələb ünvanlayıb. Montrö razılaşmasının maddələri kifayət qədər açıq və dəqiqdir. Türkiyə bu günə qədər bu razılaşmanı tərəddüdsüz həyata keçirib. Yəni, Türkiyənin tərəf olmadığı bir müharibədə müharibə tərəfi olan ölkələrlə bağlı görülə biləcək tədbirlər var. Türkiyə boğazlardan müharibə gəmilərinin keçidini dayandıra bilər. Lakin Montrö razılaşmasında ayrıca bir məqam var. Əgər müharibə tərəfi olan ölkələrin gəmilərinin öz bazalarına geri qayıtması tələbi olarsa, bu zaman gəmilərin keçidinə icazə verilməlidir.

Hazırda mütəxəssislərimiz müharibə halının olub-olmamasını aydınlaşdırır. Müharibə halını hüquqi olaraq qəbul edərsək, bu proses başlayacaq. İkincisi, müharibə halını qəbul edərsək, Montrö razılaşması çərçivəsində hərbi gəmilərin keçidini qadağan edəcəyik. Amma qadağan etsək də, Rusiyanın belə bir haqqı var. Razılaşma yaradılarkən, Rusiya özünəməxsus maddə qoyub. Bunlar 19.20 və 21-ci maddələrdir. Maddə bunları tənzimləyir. Ən sonda deyilir ki, sahilyanı ölkənin gəmisi öz bazasına qayıtmaq tələbi ilə boğazdan keçmək istəyirsə, ona icazə verilir. Əlbəttə, bu da Türkiyənin Rusiyanın hücumunu müharibə olaraq qəbul etməsini gərəkdirir”.

Qeyd edək ki, Boğazlar məsələsi XVIII əsrin sonlarında Bosfor (İstanbul) və Dardanel (Çanaqqala) boğazlarından xarici gəmilərin keçməsi qaydaları ilə bağlı Osmanlı dövləti ilə Rusiya, Avstriya, Prussiya, İngiltərə və Fransa arasında münaqişəyə səbəb olmuş və sonralar davam etmiş beynəlxalq siyasi məsələdir.

1936-cı ildə keçirilmiş Montrö konfransında Boğazlar məsələsi haqqında Lozanna sazişinə yenidən baxılıb. Türkiyəyə boğazlarda silahlı qüvvələr saxlamaq, bütün ölkələrin ticarət gəmilərinə isə dinc dövrdə və müharibə şəraitində boğazlardan sərbəst istifadə hüququ verilib.

Belə ki, Türkiyə müharibədə iştirak edərsə, boğazlardan hər hansı bir gəminin keçməsinə icazə verilib-verilməməsini özü həll etməli, müharibədə özü iştirak etmədikdə isə digər vuruşan dövlətlərin hərbi gəmiləri boğazlardan keçməməli idi.

İkinci dünya müharibəsindən sonra ABŞ, SSRİ və Böyük Britaniyanın dövlət başçılarının iştirakı ilə keçirilən Berlin (Podstam) konfransında (1945) Montrö sazişində dəyişikliklər edilməsi ilə bağlı tərəflərin Türkiyə ilə danışıqlar aparması qərara alınıb. 1945 və 1946-cı illərdə bütün xarici ölkələrin ticarət və hərbi gəmilərinin boğazlardan sərbəst keçməsi, Montrö sazişinin bəzi maddələrinin dəyişdirilməsi, zərurət yarandıqda boğazların müdafiəsinə SSRİ-ni də qoşulması tələbləri ilə ABŞ, SSRİ və Böyük Britaniya ayrı-ayrılıqda Türkiyəyə nota göndəriblər. Türkiyə hökuməti suverenliyinə və təhlükəsizliyinə xələl gətirən və Montrö sazişinin şərtlərinə zidd olan təklifləri rədd edib. 20 il müddətinə bağlanan Montrö sazişinin şərtlərinə uyğun olaraq, onu imzalayan dövlətlər saziş müddətinin qurtarmasına iki il qalmış etiraz etmədikdə saziş avtomatik olaraq hər dəfə daha 20 il müddətinə qüvvədə qalır. Montrö sazişi indiyədək qüvvəsini itirməyib.

Mənbə:My Webpage