Azia.az təqdim edir. Psixologiya elmləri doktoru, professor, Praktik Psixologiya Universitetinin rektoru, publisist, nasir, məşhur psixoloq və psixologiya üzrə bir çox elmi-kütləvi kitabın müəllifi olan Nikolay Kozlov illər boyu ətin insan bədəninə təsirlərini araşdırıb. O, ətin insan bədəninə zərərlərinə əvvəllər səthi yanaşsa da, morqda uşaqların və yetkinlərin cəsəd və damarlarını müqayisə etdikdən sonra fikilərini kəskin şəkildə dəyişib.

Gununsesi.org bu yazıda oxucuları 61 yaşlı psixoloqun uzunömürlülük haqqında faydalı düşüncələri ilə tanış edir.

“Niyə ət yemirəm? Bəli, çalışıram ki, ət yeməyim və düşünürəm ki, başqaları da buna səy göstərməlidir. Qidalar üzrə mütəxəssis olmasam da, ətin faydalarından əmin olan bir çox ağıllı insan tanıyıram. Yəqin ki, individual xüsusiyyətlər burada da diqqətə alınmalıdır: müxtəlif it cinsləri olduğu kimi, müxtəlif insan tipləri də var. Hər kəs özünə görə yaşayır, qida qəbulunda da eynisi keçərlidir. Amma mənim mövqeyimlə maraqlanır və niyə bu mövqedə dayandığımı bilmək istəyirsinizsə, açıqlayım.

Müxtəlif müəllifləri oxudum və gördüm ki, onlar bir-biri ilə mübahisə edir. Onların mübahisələrini bir kənara qoyub, özümə istədiyim yolu seçməyə icazə verdim. Lakin müəlliflərin əksəriyyətinin razılaşdığı hansısa məsələlər varsa, onları götürmək lazımdır. Ət mövzusunda müəlliflərin mövqeyi ümumidir: əti rasiondan tamamilə çıxartmaq yaxşı deyil, amma özünü məhdudlaşdırmağa 100 faiz dəyər. Bəli, bu, gözəldir və dərhal qəbul edilə bilər. Hər halda kifayət qədər inandırıcı görünür.

Tarixi sual: Biz təbiətən kimik?

İnsan doğuşdan kim olub: ətyeyən yırtıcı, yoxsa otçeynəyən? Əgər dişlərin quruluşuna, mədəyə və bağırsaqlara baxsaq, insan bu mövzuda olduqca qarışıq quruluşa malikdir və bu, mütəxəssislər üçün hələ də mübahisəlidir.

Çox güman ki, o, meyvə yeyən olub. Meyvələr, bəlkə də taxıllarla qidalanıb, əgər ət yeyibsə, bu, çox böyük ölçüdə olmayıb. Bəli, o, müxtəlif meyvələrlə qidalanıb, amma tezliklə bu imkanlar tükənib, qlobal soyuqlaşma başlayıb və buz dövrü gəlib. Bu zaman çoxsaylı olmayan bəşəriyyətin qarşısında iki seçim vardı: bitki örtüyü olmadığı üçün ya yer üzündən silinmək, ya da həyatlarında radikal dəyişilik etmək. Bu zaman ət bir çıxış yolu kimi həlledici rol oynayır: əgər indi ət ilə bəslənirəmsə, deməli, enerji elə indi yüksələcək.

Digər məsələ bu, situativ uduşudur, çünki forsajda hər hansı bir mühərrik daha güclü işləməsinə baxmayaraq, tezliklə tükənir. Lakin bu, xalqı narahat etmir. Bəli, sən tez öləcəksən, amma bu müddət ərzində yeni nəsil artırmağa vaxt tapacaqsan. Onlar da çox yaşamayacaq, amma bu mərhələdə yeni nəsillər doğulub çoxalacaq. Müəyyən bir şəxs üçün bu, ölümdür, ancaq ümumiyyətlə, bəşəriyyət üçün qələbə qazanan bir seçimdir və məhz ət yeyən insanlar sağ qalan qəbilələrdir.

Bəs sabah sürətlə ölmək üçün özünü bu gün ət ilə doydurmağa dəyərmi?

Daha sonra biz kotlet yeməyə başladıq

Fiziki enerji üçün ət yaxşıdır, amma orqanizm ət qəbul etdikdən sonra baş yatmaq istəyir. Ət çətin həzmolunan məhsuldur, həzmə yardım etmək üçün beyindən mədəyə qan köçürülür. Bundan sonra mədə əti həzm etməyə başlayır, amma baş zəifləyir. Təbii olaraq, ət yedikdən sonra özünü narahat hiss edirsən, əgər yağlı kolbasa və yağlı bulyonlar içirsənsə, hər belə nahardan sonra başın ağırlaşacaq.

Heç bir psixoloq treninq fasiləsində camaatı yağlı borş, ət və digər belə yeməklərlə qidalandırmayacaq, çünki treninqin ikinci hissəsində camaat yuxulu halda başını sallayacaq.

Ət və damarlar

Ağırlaşmış baş hələ başlanğıcdır, çünki tullantı ilə dolan damarlar daha ciddi fəsadlara yol açır. Ətin orqanizmi şlaklarla zibillədiyini yəqin ki, eşitmisiniz. Mən də eşitmişdim, bu, fikir mənim üçün uzun müddət tamamilə boş fraza olaraq qaldı. “Şlaklar nədir? Onları kim görüb? Onlar kimə mane olur? Axı məndə hər şey qaydasındadır” deyirdim. Ta ki, dostlarım mənim üçün morqa eksklüziv ekskursiya təşkil edərək bu sualların cavabını tapmaqda mənə kömək edənə qədər. Bilirsiniz, bu, çox təsirli idi. Tibb kitablarından və atlaslarından vena və arteriyalarımız gözəl və səliqəli borular şəklində çəkilir. Nədənsə mənə elə gəlirdi ki, bizim damarlarımız eynilə plastik kokteyl trubkaları kimidir. Xeyr. Belə damarlar ancaq uşaqlarda olur. Sizin damarlarınız köhnə beş mərtəbəli Xruşov binalarının kanalizasiyası kimi hər cür qatı və yapışqan maddələrlə doludur. Təsəvvür edə bildiniz? Hiss etdiniz? Dolayısı ilə sizin damarlarınız da eynilə yağlı kotlet və kolbasalar hazırlayır. Sağlıqla çeynəyin.

Yağlı lövhələr damarlarda üzür və haradasa dayanır, bu zaman qan damarlardan dövr etməyə çalışır. Əgər qan yağlı lövhələri ötüb keçsə, bəxtiniz gəririb. Bəxtiniz gətirməsə, damar tıxanması baş verir. Damar tıxanması beyində yaranarsa, insult, ürəkdə olarsa, infarkt baş verir.

Ət xarakterinizə necə təsir göstərir?

Koşer qidalanmanın tərəfdarları bu mövzuda çox qəribə və maraqlı fikirlər səsləndirir. Onlar fikrimizi faktlara yönəldir. Başlıcası odur ki, istənilən canlı onu öldürmək istəyəndə bunu başa düşür. Burada başa düşülməyən nə var ki, adi istehsalatda qəssab balta ilə malın kəlləsini kəsir, yaxud da qız iti bıçaqla toyuğun başını üzür.

Ayaqlar asılı halda kəllənin üstündə balta dayanıbsa, yaxud da boğaza yaxınlaşan bıçağın parıltısını görürsənsə, bu zaman qan təkamül yolu ilə proqramlaşdırılan maddələri ifraz etməyə, dolayısı ilə qaçmağa və ya müqavimət göstərməyə başlayır.

Məsələ ondadır ki, heyvanı kəsərkən bədən stress hormonları yayır. Heyvan öldürülmədən əvvəl ətə instinktiv olaraq bu maddələr çilənir. Daha sonra siz bu əti yeyirsiniz. Ətdən asılı olan insanlar xaraktercə kimdənsə qorxur və ya bununla bağlı olaraq kimisə vurmağa məcbur olurlar. Belə bir xarakterə malik olmaq istəyərəm? Əlbəttə ki, yox.

Bədən qoxusu dəyişir

Kolbasadan salatlara keçəndə üzünüzdə sızanaq, qara nöqtələr və digər xoşagəlməz dəri problemləri aradan qalxır, üstəgəl ağız qoxusu dəyişir. Ət yeyəndə bədəndən gələn pis tər qoxusunun qarşısını almaq üçün antipersperant istifadə etmək məcburiyyətindəsiniz. Əgər bədəndən təravətli qoxular gəlməsini istəyirsinizsə, daha sağlam məhsullara üstünlük verin.

Mən artıq 20 ildir ki, onsuz yaşayıram. Hər gün kolbasa, ət, sosiska, kotlet və ya sardelka yeyən insanlar görəndə, mənə o qədər qəribə gəlir ki… Bunu heç bir etiraz olmadan normal şəkildə izləyə bilərəm, ancaq bütün bunları insanların gözünə təpməsi çox qəribə görünür.

Nə zaman və hansı əti yemək olar?

Bəs əti qida rasionundan tamamilə çıxarmaq lazımdır? Düşünürəm ki, yox. Bədəni tamamilə steril qidaya alışdırmaq da çox doğru deyil, hərdən orqanizmi ət, balıq, toyuq və digər qida qüvvələri ilə çalışdırmaq lazımdır, müvafiq olaraq bu variantlar qidalanmada ola bilər və olmalıdır. Mənim qərarım güzəştlidir: gündəlik qidalanmada ətsiz keçinirəm, onu yalnız böyük bayramlarda ailəmi və dostlarımı narahat etməmək üçün yeyirəm. Bu da 2-3 ayda bir dəfə olur.

Ömər Xəyyam deyirdi ki, şərab qadağandır, amma 4 şərt var: Harada, kimlə, nə zaman və nə qədər şərab içmək. Bu dörd şərtə riayət etməklə bütün sağlamdüşüncəlilərə şərab icazə verilir. Eyni qaydanı ətə də aid etmək olar. Əgər ət yaxşı qaynadılıbsa, suyunu süzüb (çünki bütün zərərli madddələr suya keçir) yemək olar. Yaxud da təbiət qoynunda kabab çəkib tərəvəzlərlə yeyə bilərsiniz. Pivə ilə yeməyin, uzun müddət hərəkətdə olanda, qaçanda, üzəndə, tullananda, voleybol oynayanda, heç olmasa uzun məsafə qət etdikdən sonra yeyin. Və yadda saxlayın ki, ət yeməyi özünə ancaq sağlam insanlar icazə verə bilər.

Bir insana nə qədər ərzaq lazımdır?

Nə yemək lazımdır? Birincisi, az yemək lazımdır. Mən çox xoşbəxtəm ki, terapevtik orucu sınaqdan keçirmişəm: heç bir şeyi müalicə etməmişəm, çünki müalicə etməli həqiqətən heç nə yox idi, amma ondan sonra bir şeyi hiss etdim: əgər sağlam qidalanmışamsa, tox və enerjili oluram, əgər heç nə yeməmişəmsə, bu, daha möhtəşəm və daha yaxşıdır. Çünki bu, bədənin təmizlənməsi və müalicə üsuludur.

Ancaq saf insan düşünə bilər ki, orqanizmin özünü yeniləməsi və bərpası üçün yemək lazımdır. Belə deyil. Bizim üçün yemək bir qayda olaraq fərqlidir, rahatlamaq imkanı və əlavə sevinc qaynağıdır.

Həqiqətən də belədir, bütün işlər, gərginlik, qayğılar və problemlər yığılıb qalanda, hara qaçmaq olar? Əlbəttə ki, nahar fasiləsinə. Özünüzə nəzarət edin: biz adətən aclıqdan, yaxud da təbii vitamin, zülal və karbohidrat ehtiyacını ödəmək üçün yemirik. Bizim üçün yemək işdən qaçmaq üçün leqal bir yoldur. Həyatında nə qədər xoşagəlməz hadisələr varsa, daha çox yemək istəyirsən. Həyat gözəldir, sevdiyin iş üzərində çalışdığın zaman yeməyi asanlıqla unudursan və bu, əladır. Çünkü yediyiniz yemək miqdarı ikiyə bölünübsə, o zaman bu, vücudunun həqiqətən real ehtiyacıdır.

Az yeyin, bu zaman həyatdakı sevinclər daha çox olacaq.

Yapon mətbəxi

Yapon mətbəxi kifayət qədər bahalıdır, lakin unutmayın ki, Yaponiya dünyanın ən uzunömürlü ölkəsidir. Yaponlar çox ağıllı xalqdır, məşhur məsəli xatırlayın: “Əvvəllər kasıb olduğumuz üçün borani yeyirdik, indi isə daha varlılar boranini daha çox yaşamaq üçün yeyir. Düyü, meyvə-tərəvəz, göyərti və dəniz məhsulları həm dadlıdır, həm də müxtəlifdir.

Duz haqqında

Vücudunuzun duza ehtiyacı var, ancaq bütün yeməkləri duzlamağa ehtiyacınız yoxdur: pendir, yumurta, süd, çörək və digər bütün qidaları yeyərkən onlardan lazım olan bütün duz ehtiyacını alırsınız. Qalanı zəngin natrium xlorudur və bu, zərərlidir. Ləzzət əlavə etmək istəyirsinizsə, dəniz duzu və ya təbii olaraq duzlu dəniz məhsulları istifadə edə bilərsiniz. Amma yaxşı olardı ki, məhsulların təbii dadını kəşf edəsiniz və duzu rasiondan çıxarasınız. Xörək duzu insanda asıllıq yaradan və sonradan imtina etməsi çətin olan narkotikdir, onlar üçün duzsuz yeməklər şirin dadır. Təbiətən duza alışmayan insan üçün əksinə, duzlu yeməklər acıdır. Odur ki, hər şey iradənizdən asılıdır.

Şirin həyat

Şəkər özlüyündə karbohidratlardan ibarət olan və asanlıqla yağa çevrilən kifayət qədər şirin tozdur. Şəkərin heç bir vitamin və digər qida dəyəri yoxdur, bununla sadəcə yağ qazanırsınız. Bu, əlavə ağırlığa – artıq çəkiyə ehtiyacınız varmı? Mənə həyat və sağlamlıq lazımdır, şəkərdə isə bu həyatı görmürəm. Şirin çay əvəzinə kefir və ya müxtəlif bifido (bifido bakteriyalar üçün qidalı mühit yaradaraq bağırsağın faydalı mikroflorasının inkişafı üçün münbit şərait yaradır) növlərindən içmək daha məqbuldur. Təmiz su ən yaxşısıdır.

Çayxorlar da bilməlidir ki, onu yeməkdən dərhal sonra yox, heç olmasa yarım saat sonra içmək lazımdır. Bu zaman yedikləriniz daha yaxşı həzm olunacaq.

Sağlam həyat tərzi üçün

Bitki və dəniz məhsullarını mücərrəd humanizm düşüncələrindən dolayı seçmirəm: “Heyvanları öldürmək olmaz, onlar da canlı varlıqlardır” ideologiyası burada heç bir rol oynamır. Mən sadəcə gümrah olmaq, gündüzlər mürgüləməmək, ağırlaşmamaq, kanserogen maddələrə yoluxmamaq və çox yaşamaq istəyirəm.

Gümrah yaşamaq istəyirəm, hələ ki bu, alınır. Yağlı yeməklər yeyib, üstündən pivə içən, özünü siqaret tüstüsü ilə boğan insanlara baxıram və başa düşürəm ki, onlar üçün həyat qiymətli deyil. Əlbəttə ki, söhbət təkcə ətdə deyil, vaxtında yuxuya getmək, idmanla məşğul olmaq, soyuq su ilə yaxalanmaq, ən əsası yaşamağı sevmək lazımdır. Hərdən keçmiş sinf yoldaşlarımla qarşılaşıram və onları dostlarıma göstərirəm. Onlar təəccüb içində “Siz eyni sinfdə oxumusunuz? Bu halsız qoca sizinlə eyni yaşdadır?” deyə soruşurlar”.